ගෝලීය උණ්ෂත්වය ඉහළ යාම හේතුවෙන් මිනිසා බරපතළ තර්ජන රැසක් අභිමුවට සමීප වෙමින් සිටින බවට විද්‍යාඥයින් අනතුරු අඟවයි. පසුගිය දා නිකුත් කරන ලද Global Tipping Points වාර්තාවට අනුව දැනටමත් වැදගත් ස්වභාවික සීමාවන් පහක් ඉක්මවා යාමේ අවදානමක් පවතින අතර, ලෝකය පූර්ව කාර්මික උෂ්ණත්වයට වඩා 1.5Cක් උණුසුම් කළහොත් 2030 වන විට තවත් අනතුරු තුනක් ළඟා විය හැකිය.
එක්සෙටර් විශ්ව විද්‍යාලයේ ගෝලීය පද්ධති ආයතනයේ මහාචාර්ය ටිම් ලෙන්ටන් මේ සම්බන්ධයෙන් මෙසේ පැවසුවේය, “පෘථිවි පද්ධතියේ ගෝලීය ඉඟි ලකුණු / Global Tipping Points මිනිසුන් කිසිදා මුහුණ නොදෙන තරමේ බරපතළ තර්ජන ඇති කරනවා. සමාජ විස්ථාපනය, දේශපාලන අස්ථාවරත්වය සහ මූල්‍ය බිඳවැටීම් ඇතුළු සමාජ බලපෑම් සමඟ සමස්ත පරිසර පද්ධති අහිමි වීම සහ ප්‍රධාන බෝග වගා කිරීමේ හැකියාව අහිමි වීම ඇතුළු විනාශකාරී ඒ්කාබද්ධ බලපෑම් වර්ධනය කිරීමට ගෝලීය ඉඟි ලකුණු වලට හැකියාව තිබෙනවා”
(මහාචාර්ය ටිම් ලෙන්ටන් එක්සෙටර් විශ්ව විද්‍යාලයේ දේශගුණික විපර්යාස සහ පෘථිවි පද්ධති විද්‍යාව පිළිබඳ සභාපති වන අතර “ගෝලීය ඉඟි ලකුණු / Global Tipping Points” පිළිබඳ නව වාර්තාවේ ප්‍රධාන කතුවරයා වේ. ඔහු ඉඟි ලක්ෂ්‍යයක් විස්තර කරන්නේ “කුඩා වෙනසක් විශාල වෙනසක් ඇති කර පද්ධතියක තත්වය හෝ ඉරණම වෙනස් කරන” පද්ධතියක් ලෙස ය)
ග්‍රීන්ලන්තයේ සහ බටහිර ඇන්ටාක්ටික් ප්‍රදේශයේ විශාල අයිස් තට්ටු කඩා වැටීම, නිත්‍ය හිම දියවීම, කොරල්පර මිය යාම සහ උතුරු අත්ලාන්තික් සාගරයේ එක් සාගර ධාරාවක් කඩා වැටීම අවදානමට ලක්වන ගෝලීය ඉඟි ලකුණු අතරට ඇතුළත් වේ.
උණුසුම් තාප තරංග සහ අධික වර්ෂාපතනය වැනි දේශගුණයේ අනෙකුත් වෙනස්කම් මෙන් නොව, මෙම පද්ධති හරිතාගාර වායු විමෝචනයට අනුකූලව සෙමින් මාරු නොවන නමුත් ඒ වෙනුවට එක් ප්‍රාන්තයකින් සම්පූර්ණයෙන්ම වෙනස් ප්‍රාන්තයකට පෙරළීමට හැකිය. දේශගුණික පද්ධතියක් ඉඟි කරන විට (සමහර විට හදිසි කම්පනයකින්) එය ලෝකය ක්‍රියා කරන ආකාරය ස්ථිරවම වෙනස් කළ හැකිය.
විද්‍යාඥයින් අනතුරු අඟවන්නේ එවැනි පද්ධති වෙනස් වන්නේ කවදාද යන්න පිළිබඳව විශාල අවිනිශ්චිතතාවයක් පවතින නමුත් තවත් තුනක් ඉක්මනින් ලැයිස්තුවට එක්විය හැකි බවයි. උෂ්ණත්වය සෙල්සියස් අංශක 1.5 ත් 2 ත් අතර ඉහළ ගියහොත් සමහර කලාපවල කඩොලාන සහ මුහුදු තණබිම් මිය යාමට විශාල සම්භාවිතාවක් ඇත.
ඩුබායි හි පැවැත්වෙන Cop28 දේශගුණික සමුළුව සඳහා ලෝක නායකයන් හමුවීමත් සමඟ මෙම අනතුරු ඇඟවීම සිදු කර ඇත. පසුගිය අඟහරුවාදා, Climate Action Tracker ඇස්තමේන්තු කළේ 2030 සඳහා වන ඔවුන්ගේ විමෝචන ඉලක්ක සියවසේ අවසානය වන විට ලෝකය 2.5C තාපනය කිරීමට මාර්ගයට ගෙන ඇති බවයි. එය 1.5C දක්වා සීමා කිරීමට උත්සාහ කරන බවට පෙර සමුළුවකදී රටවල් පොරොන්දු වූවද එම පොරොන්දු ඉටු කිරීමට රටවල් සමත්වී නැත.
පර්යේෂකයන් 200 දෙනෙකුගෙන් යුත් ජාත්‍යන්තර කණ්ඩායමක් විසින් සම්පාදනය කරන ලද මෙම වාර්තාව, දේශගුණික විපර්යාසවල වඩාත්ම ආන්තික බලපෑම් පිළිබඳ අනතුරු ඇඟවීම් මාලාවක නවතම වාර්තාවයි.
විද්‍යාඥයන් අනතුරු අඟවා ඇත්තේ සමහර මාරුවීම් මගින් ලෝකය තව දුරටත් උණුසුම් කරන ප්‍රතිපෝෂණ වළළු නිර්මාණය කළ හැකි බවට හෝ වෙනත් ඉඟි ලක්ෂ්‍යයන් අවුළුවන ආකාරයෙන් කාලගුණ රටා වෙනස් කළ හැකි බවයි.
පර්යේෂකයන් පැවසුවේ පද්ධති ඉතා තදින් සම්බන්ධ වී ඇති බැවින් ඒවාට “ටිපින් කැස්කැඩ් / tipping cascades ” බැහැර කළ නොහැකි බවයි. නිදසුනක් වශයෙන්, ග්‍රීන්ලන්ත අයිස් තට්ටුව විසුරුවා හැරියහොත්, එය අත්ලාන්තික් මෙරිඩියනල් ඔවර්ටර්නින් චක්‍රලේෂන් හි හදිසි මාරුවකට තුඩු දිය හැකිය, එය ගල්ෆ් ප්‍රවාහයට තාපය වැඩි ප්‍රමාණයක් ලබා දෙන වැදගත් ධාරාවකි. එය, පෘථිවියේ බලවත්ම කාලගුණ රටාවන්ගෙන් එකක් වන එල් නිනෝ දකුණු දෝලනය තීව්‍ර කළ හැකිය.
(දේශගුණික පද්ධතියේ එක් කොටසක එළිපත්ත තරණය කිරීම නව තත්වයකට තුඩු දීමට තවත් ඉඟි මූලද්‍රව්‍යයක් අවුළුවාලිය හැකිය. එවැනි එළිපත්ත අනුපිළිවෙළවල් කැස්කැඩින් ටිපින් පොයින්ට්ස් ලෙස හැඳින්වේ)
දේශගුණික බලපෑම් පර්යේෂණ සඳහා වූ පොට්ස්ඩෑම් ආයතනයේ සම-කර්තෘ සිනා ලෝරියානි පැවසුවේ, ඉතිරිව ඇති අවිනිශ්චිතතාවයන් නොතකා, ටිපින් පොයින්ට් අවදානම් විනාශකාරී විය හැකි අතර ඉතා බැරෑරුම් ලෙස සැලකිය යුතු බවයි.
“මෙම සීමාවන් පසු කිරීම ඉදිරි වසර සිය ගණනක් හෝ දහස් ගණනක් සඳහා අපගේ පෘථිවි පද්ධතියේ අත්‍යවශ්‍ය කොටස්වල ඉරණම ආපසු හැරවිය නොහැකි ලෙස තීරණය කළ හැකි මූලික හා සමහර විට හදිසි වෙනස්කම් ඇති කළ හැකියි” ඔහු පැවසීය.
දේශගුණික විපර්යාස විද්‍යාව පිළිබඳ එහි නවතම සමාලෝචනයේදී , දේශගුණික විපර්යාස පිළිබඳ අන්තර් රාජ්‍ය මණ්ඩලය විසින් සොයා ගන්නා ලද්දේ ඉඟි සීමාවන් අපැහැදිලි නමුත් ලෝකය උණුසුම් වන විට අනතුරු වැඩි විය හැකි බවයි.
පුනර්ජනනීය බලශක්තියේ මිල පහත වැටීම සහ විද්‍යුත් වාහන අලෙවියේ වර්ධනය වැනි “ධනාත්මක ටිපින් පොයින්ට්” ලෙස හැඳින්වෙන දේ ද ටිපින් පොයින්ට් වාර්තාවෙන් සොයා බැලීය. එවැනි මාරුවීම් තමන් විසින්ම සිදු නොවන නමුත් නවෝත්පාදනය උත්තේජනය කිරීම, වෙළඳපළ හැඩගැස්වීම, ව්‍යාපාර නියාමනය කිරීම සහ මහජනතාව දැනුවත් කිරීම සහ බලමුළු ගැන්වීම මගින් සක්‍රීය කළ යුතු බව එය සොයා ගත්තේය.
වාර්තාවේ සම-කර්තෘ Manjana Milkoreit ගේ අධ්‍යයනයක් ද පසුගිය වසරේ අනතුරු ඇඟවීය. “දේශගුණික විපර්යාසවල තාවකාලික මිරිකීමට විභව විසඳුම් ලෙස සමාජ ඉඟි ලබා දීමේදී අපි ප්‍රවේශම් විය යුතුයි,” ඇය ලිවීය.